De rol van de toeschouwer: afstand bewaren

Columns , Psychologie 19 augustus 2022 21:08 René Pijlman 

 

Het is in beider belang dat de toeschouwer voldoende afstand bewaart ten opzichte van de schakers. Daar kan geen twijfel over zijn.

 

Als de toeschouwer zich het leed en de problemen van de schakers te veel aantrekt, wordt haar rol erg zwaar. Zij neemt de dingen die zij waarneemt als het ware mee naar huis, waardoor zij zich niet goed meer kan ontspannen. De kunst is om warme belangstelling voor de partij op te brengen, maar daarbij grenzen in acht te nemen en een zekere distantie te betrachten. Maak geen oogcontact met de schaker. Laat je niet verleiden door de wanhopig smekende blik, waarmee hij vraagt om aandacht of adviezen. Professioneel hulpverleners zullen dit beamen.

 

De nabijheid van een toeschouwer heeft onmiskenbaar invloed op de schaker. De belangstelling drukt als een loden last op zijn schouders. Plots wordt van hem een verrassende manoeuvre verwacht, een geniale zet of een indrukwekkende slotcombinatie die aan alle twijfel een einde maakt.

Bobby Fischer had in zijn partij tegen Ulf Andersson in 1970 onder het toeziend oog van een te nabije toeschouwer geen 13 Kh1 durven spelen, omdat zijn plan geenszins voor de hand lag. De zet zou de indruk kunnen wekken dat hij onzeker is, zijn beurt liever overslaat en besluiteloos zijn koning verplaatst. Hij kan en mag er niet op vertrouwen dat de toeschouwer blijft kijken naar het geniale vervolg 14 Tg1, 16 g4!, 17 Tg3, 18 Tag1 enzovoorts.

Langdurige aandacht voor één bepaalde partij kan de schakers aldaar volledig uit het lood slaan. Zij realiseren zich dat de toeschouwer de stellingsproblemen langzaam maar zeker begint te begrijpen. Schaamte of trots voor de gebeurtenissen op het bord bekruipt hen. Ze worden onzeker en feilbaar. Verdeel de aandacht daarom evenredig over de verschillende partijen in de speelzaal en verblijf slechts kort in de aandachtsfeer van een schaker.

 

Vreselijk is dat de schaker in intense belangstelling aanwijzingen meent waar te nemen. Kijkt de toeschouwer nou vooral naar g6? Is daar een offer mogelijk? Het knaagt, het offer werkt niet, maar hoe maakt hij dat de toeschouwer duidelijk zonder de partij te verliezen? Voor de toeschouwer die de schaker een warm hart toedraagt is het daarom beter de blik te richten op verschillende elementen van de stelling. Kijk niet in het bijzonder naar de vijandelijke koning, maar volg met de ogen de open lijnen en lange diagonalen in alle richtingen. Maar overdrijf het niet. Een geheel geblokkeerde pionnenketen behoeft geen nadrukkelijke aandacht langs zijn diagonaal.

 

Tijdsdruk wordt onder invloed van de toeschouwer in wiens gezelschap de schaker vertoeft, welhaast ondraaglijk. Hij heeft honger, wil naar het restaurant. We hebben maar een uurtje voor de lunch. Hoe maak ik het snel af? De toeschouwer die zich de geïnduceerde prestatiedruk realiseert, zou van de weeromstuit geruststellende signalen willen afgeven. We hebben alle tijd, maak je niet druk. Maar dat brengt de schaker uit balans. De klok tikt immers door en latente tijdsdruk doet zich immer gelden.

 

Fysieke nabijheid wordt gehoord, gevoeld, geroken. Deze zintuigen van de schaker, die bij het spel geen rol van betekenis spelen, reageren geprikkeld en overactief op elke afleiding die zich aandient. Een met mate aangebrachte aftershave of milde parfum kan aanvaardbaar zijn, mits de toeschouwer zich benedenwinds opstelt. Het aanraken van de schaker is echter uit den boze! Dat kan niet genoeg worden benadrukt.

 

Bij geluiden of geuren die onbedoeld aan het lichaam ontsnappen, is het zaak subiet fysieke afstand tot het bord te nemen. Maar doe dit rustig en beheerst, om geen onnodige aandacht van de schakers en overige aanwezigen te trekken. Het is niet nodig aan te nemen dat de schaker e.e.a. heeft waargenomen en een verontschuldigende blik te werpen. De schaker zal uit beleefdheid in diepe concentratie blijven en het ongelukje schijnbaar onopgemerkt laten passeren.

 

Roken is doorgaans in de speelzaal niet toegestaan. Alcohol drinken wel, maar dat wil niet zeggen dat dit een goed idee is. De schaker moet onbeneveld denken en onthoudt zich derhalve van alcohol. De hele partij zit hij zich te verkneukelen om het eerste biertje na afloop. Het levert hem de ijzeren wil de partij snel te beslissen met een vlotte aanval en overtuigende slotcombinatie. In die omstandigheid van hevig verlangen vraagt de versnapering in de hand van de toeschouwer te veel van de zelfbeheersing van de schaker.

 

Het verorberen van een zachte snack kan in de speelzaal worden gedoogd. Volstrekt ontoelaatbaar zijn echter consumpties met welriekende ingrediënten, zoals pindakaas of satésaus. Deze zouden binnen 500 meter van een schaakevenement niet verkrijgbaar moeten zijn. De organisatie heeft hierin een belangrijke verantwoordelijkheid. De grofste schending van de optimale speelomstandigheden is het in de mond vermalen van droge chips, die tevoorschijn wordt gehaald uit een luidruchtig krakende plastic zak. Een hele zaal schakers kan ermee tot wanhoop worden gedreven.

 

Sterke schakers dienen zich bewust te zijn van een extra verantwoordelijkheid wanneer zij zich manifesteren als toeschouwer. Hun belangstelling voor een partij van een mindere schaker kan onvermoede gevolgen hebben. De schaker kan zich vereerd voelen, maar ook veroordeeld of geridiculiseerd. Dat gevaar dreigt met name bij onbedoeld proesten of plotselinge lachstuipen. Het is beter afstandelijk door de speelzaal te schrijden en slechts terloops een neutrale blik op de stellingen van de mindere goden te werpen. Juist door een zekere afstand te bewaren krijgen ze vertrouwen in hun zelfredzaamheid.

 

Het is de toeschouwer ten strengste verboden tekenen of signalen aan de schaker te geven, van welke aard dan ook. Dat wil zeggen, het is de schaker verboden er kennis van te nemen of zich erdoor te laten adviseren. De toeschouwer dient zich te beperken tot een strikt observerende aanwezigheid. Knipogen, de duim opsteken, klakken met de tong, doe het niet!

 

Een bijzondere categorie toeschouwers is de ouder of coach van een jong talent. Zo herinner ik mij als de dag van gisteren mijn kansloze nederlaag tegen een 12-jarige jongen in het open Limburgs Kampioenschap van 2008 te Maastricht. Hij had mij positioneel én tactisch volkomen overspeeld en ik hing vernederd in de touwen. Ik droom er nog regelmatig van. Vrijwel onmiddellijk na mijn overgave verscheen een man aan het bord, die gedurende de hele partij net-niet-hinderlijk om ons heen had gedrenteld. Ik begreep zijn belangstelling voor onze partij niet, tot ik mij enkele frappante overeenkomsten gewaarwerd in uiterlijke kenmerken van mijn tegenstander en de man in kwestie. Het was zijn vader. Met enthousiaste armgebaren nodigde pa een coach en andere begeleiders van de jeugdige schaker aan het bord. Er werd spontaan een eerbetoon voor de opmerkelijke prestatie georganiseerd en kennelijk werd van mij verwacht dat ik daaraan deel zou nemen. Ik kon wel huilen. Gelukkig was ik in het gezelschap van enkele goede schaakvrienden die mij troostten en naar de bar droegen.

 

Het meest curieuze geval van de te nadrukkelijk aanwezige toeschouwer is ongetwijfeld dr. Zukhar, een bekende hypnotiseur die in het team van Karpov plaatsnam op de publieke tribune bij het wereldkampioenschap tegen Korchnoi in 1978. Er mag twijfel bestaan over het realiteitsgehalte van de hypnose en aardstralen waarvan hij werd beschuldigd, maar uit de gang van zaken bleek dat de toeschouwer zelfs op gepaste afstand een onmiskenbare invloed op de schakers kan hebben. Het verhaal gaat dat Korchnoi een eigen toeschouwer met bijzondere vaardigheden op de tribune plaatste, zodat deze en Zukhar elkaars aardstralen zouden opheffen. Ik vermoed dat Korchnoi er echt in geloofde en dat hij hierdoor werd gesterkt in zijn wil om te winnen. Helaas is dat winnen niet gelukt, dus misschien zit er toch een kern van waarheid in de vermeende invloed van aardstralen. Vermijd daarom liever het uitzenden van dergelijke straling.

 

Dit artikel is eerder gepubliceerd in de Caissa Nieuws nr 442 van augustus 2017, het clubblad van Caissa Amsterdam.

KLIK HIER voor de columns op schaaksite.nl

Schaaktalent Maksym op drift

Na Poetin’s misdadige invasie van Oekraïne zijn vele bewoners van dat land op drift geraakt. De dertienjarige Maksym Zhezheria kwam met zijn grote gezin terecht in het Nederlandse stadje Doesburg. Bij zoveel ellende kan het schaakspel een goede afleiding, zelfs een troost zijn. En dus is Maksym flink aan het schaken geslagen bij het Arnhemse ASV.

In begin april nam Maksym’s moeder Svetlana contact op met ASV met de vraag of haar oudste zoon bij de jeugd kon komen schaken. Op de eerste speelavond bleek de jonge Oekraïener te sterk voor zijn Arnhemse leeftijdgenoten, en hij werd prompt bij de senioren ingedeeld. Daar won hij twee van zijn eerste vier partijen.

Maksym komt uit Oleksandriia, een middelgrote stad in centraal Oekraïne, gelegen ten zuiden van een langgerekt merengebied dat zich vanaf Kiev naar het zuidoosten uitstrekt. Hij kwam naar Nederland met moeder Svetlana, vader Volodymyr, een tante en drie broers: Andrey, Ivan en de nu vijf maanden oude baby Bogdan. De baby heeft vanwege gezondheidsproblemen een speciaal soort melkvoeding nodig. Maksym lijdt aan Diabetes Type 1 en moet dagelijks insuline gebruiken. Toen in Oleksandriia het luchtalarm vijf keer per dag afging besloten Volodymyr en Svetlana te vertrekken. De grootmoeders en andere familieleden bleven achter. “Kinderen kunnen daar geen normaal leven meer leiden,” zegt Svetlana. “Zeker niet als ze gezondheidsproblemen hebben.” 

Ze kozen voor Nederland omdat een neef, die in Utrecht woont, een en ander voor hen regelde. “En we wilden naar de andere kant van Europa, bij de Noordzee, zo ver mogelijk van de oorlog vandaan,” zegt Svetlana. Als de oorlog voorbij is willen ze snel weer terug. “Ondertussen proberen we hier zo goed mogelijk te leven: we willen werken, de taal leren en de kinderen naar school sturen.” Die zitten op een speciale school voor Oekraïense kinderen in Arnhem. 

Twee maanden brachten ze door bij een gezin in Westervoort. Maksym, in aarzelend Engels: “Dat huis was zo groot – wij mochten éénderde ervan gebruiken, en dat was ruim genoeg voor ons hele gezin.” Eind mei verhuisden ze naar een pand in Doesburg waar ze nu zelfstandig wonen. “Dat is beter voor ons,” zegt Maksym. “Maar onze gastheer in Westervoort zijn we heel dankbaar, die heeft veel voor ons gedaan.” Om bij ASV te schaken rijdt hij nu met de bus heen en weer van Doesburg  naar Arnhem-Oost.

Zaterdag 21 mei kon het Nederlandse publiek ook kennismaken met het gezin via het satirische TV-programma Even Tot Hier. Om te kunnen werken in Nederland heb je de juiste papieren en een bankrekening nodig. Bij Even Tot Hier waren die zaken snel geregeld en er kwam een sollicitatiegesprek voor vader Volodymyr, die elektrotechnisch ingenieur is – een beroepsgroep waarnaar de vraag groot is in Nederland, als die energietransitie eens op gang komt tenminste. Aan het eind van de uitzending stond het hele gezin te genieten van een portie oer-Hollandse poffertjes. De baan voor Volodymyr laat nog even op zich wachten – net als de energietransitie.

Redactie: de uitzending is hier terug te zien: 

https://www.npostart.nl/even-tothier/21-05- 022/BV_101407996

Maksym houdt de moed erin en is goedlachs, maar hij vertelt weinig over de thuissituatie in Oekraïne. Bij het ASV-Voorjaarstoernooi op 14 mei deed hij mee in groep C. Toen hij hoorde hoe hoog de eerste prijs was in die groep, riep hij: “Woowww, vijftig euro? Dat kan ons gezin goed gebruiken! Of je kunt er wel drie keer van naar McDonalds!” Helaas werd hij vijfde. Zijn favoriete schaker is Bobby Fischer. In Oleksandriia werd Maksym getraind door kandidaat-meester Gennady Khodotov, die nog in die stad verblijft voor zover Maksym weet. Bij ASV werkt hij nu met Vadim van Kuijk, die zelf met zijn 17 jaar tot de nationale jeugdtop behoort. “Hier in Nederland zijn de toernooien goed georganiseerd,” zegt Maksym. “In Oekraïne zijn de jeugdspelers beter. Ik heb daar vijf of zes vrienden die even goed zijn als ik. Eén van hen zit nu in Turkije.”

Maksym is gewoon een jonge puber die probeert zijn weg te vinden in een schrijnende situatie. Dat hij relatief vrolijk overkomt, toont zijn veerkracht. Wat moet hij ook anders? Bovendien heeft hij zijn gezin veilig bij zich. En hij weet inmiddels dat een goede schaker in Nederland altijd zijn weg kan vinden.

(Bron: Schaakmagazine, juni 2022, no 3)

 

Carlsen verlengt wereldtitel schaken na bizarre "zelfmoordactie" in slotmatch

Magnus Carlsen heeft voor de vierde keer met succes zijn wereldtitel schaken verlengd. Uitdager Jan Nepomniasjtsji ging na verlies in de langste match uit de WK-geschiedenis helemaal uit de bocht in het tweede deel van de titelstrijd.

Het leek er lange tijd op dat de titelstrijd tussen Magnus Carlsen en Jan Nepomniasjtsji zou uitdraaien op een eindeloze en dus saaie reeks gelijkspelen, zoals ook in de vorige WK-match. De supercomputers die beide schakers gebruikten in hun maandenlange voorbereiding hadden niet voor verrassingen kunnen zorgen in de openingen.

 

Maar alles veranderde in de 6e partij, eentje voor de geschiedenisboeken. Niet alleen omdat het met 136 zetten (elk) de langste wedstrijd uit de WK-geschiedenis werd, maar ook door het knotsgekke verloop ervan.

Met slechts seconden op de klok namen Carlsen en Nepomniasjtsji de ene ongelukkige beslissing na de andere. In de "verlengingen" ging het gelijk op, maar slaagde de Noorse titelverdediger erin om in zijn typisch onverzettelijke stijl toch een overwinning uit de lege ketchupfles te knijpen.

Voor Nepomniasjtsji was dit het begin van het einde. Twee onbegrijpelijke blunders in partijen 8 en 9 verschrompelden zijn kansen op een wereldtitel tot bijna nul. Ook het afknippen van zijn onlosmakelijke "man bun" zorgde niet voor een ommekeer.

 

In zijn laatste match met de witte stukken deed "Nepo" nog een schuchtere poging om met een scherpe stelling alsnog een zege uit de brand te slepen, maar toen de partij op een gelijkspel afstevende, wierp hij zich op zijn eigen zwaard met een allerlaatste blunder, al dan niet een opzettelijke. Een zelfmoordactie.

Carlsen nam er nog even zijn tijd voor, maar hij maakte er uiteindelijk toch korte metten mee, in wat een van de zwaarste afstraffingen uit de recente WK-geschiedenis is geworden. De overwinning levert Carlsen een pittige 1,2 miljoen dollar op, Nepomniasjtsji houdt toch nog 800.000 dollar over aan zijn avontuur (of was het een nachtmerrie?) in de woestijn.

Voor de partijen: KLIK HIER   

     

Info WK: schaaksite.nl   en chess24.com      

Foto's en info: Sporza.be

Schaaktafels in Noorderplantsoen

geopend door Jorden van Foreest

In het Noorderplantsoen in Groningen zijn twee nieuwe schaaktafels geplaatst. Schaakgrootmeester Jorden van Foreest verrichtte de officiële openingshandeling.

Samen met de 9-jarige Jort plaatste wethouder sport Inge Jongman de openingszet tegen schaakkampioen Jorden van Foreest.

De schaaktafels zijn bij de gemeente aangevraagd door een paar enthousiaste schaakinwoners. “Schaken is bij uitstek een denksport die aanzet tot het oplossen van problemen en het aangaan van uitdagingen. Goed voor het brein!”, aldus de gemeente.

De tafels staan schuin tegenover restaurant Zondag en jong en oud kan hier aan de slag.slag.

 

Van Foreest klopt Giri en is eerste Nederlandse winnaar Tata Steel sinds 1985

31 januari 2021 - Bron: Nu.nl

Voor alle partijen KLIK HIER

Voor de 3 partijen in de Armageddon Tie-Break KLIK HIER

Jorden van Foreest heeft zondag verrassend als eerste Nederlander sinds 1985 het Tata Steel Chess Tournament in Wijk aan Zee gewonnen. De 21-jarige Nederlander was in een barrage te sterk voor zijn vijf jaar oudere landgenoot Anish Giri.

Giri ging na de twaalfde speelronde alleen aan kop, maar hij speelde in zijn slotpartij remise tegen de Spanjaard David Antón Guijarro. Van Foreest won in de laatste speelronde wel van de Zweed Nils Grandelius en kwam net als Giri op 8,5 punten.

Hierdoor moest een barrage het 83e Tata Steel-toernooi beslissen. In twee blitzpartijen speelden de Nederlanders remise, waardoor een zogenoemde armageddonpartij voor de beslissing moest zorgen. Daarin trok Van Foreest aan het langste eind omdat Giri wegens tijdnood moest opgeven.

"De kans dat ik hier zou winnen, schatte ik vooraf één op duizend. En nu is die kinderdroom gewoon uitgekomen", jubelde Van Foreest. "Het is alleen nu bepaald niet stil in mijn hoofd. Er gaan heel veel emoties door mij heen. Ik kan nauwelijks beschrijven hoe ik me voel. Het kwam op heel veel geluk aan. Anish verdiende het ook te winnen, maar zo kan het dus gaan."

Van Foreest is de opvolger van Jan Timman, die in 1985 als laatste Nederlander het prestigieuze toernooi in Wijk aan Zee - dat toen nog het Hoogovens Schaaktoernooi heette - op zijn naam schreef.

Anish Giri verloor na een barrage van Jorden van Foreest.

Foto: ANP

Giri eindigt voor vierde keer als tweede

Twee jaar geleden mocht Van Foreest voor het eerst meedoen in de A-groep van het Tata Steel-toernooi en eindigde hij als voorlaatste. Een jaar later werd hij knap vierde. De jonge Nederlander begon het toernooi als nummer 66 van de wereld, maar zal door zijn resultaten de top veertig binnenkomen.

Giri moest al voor de vierde keer genoegen nemen met de tweede plaats in Wijk aan Zee. In 2018 greep de nummer elf van de wereld ook net naast de overwinning toen hij in een barrage verloor van Magnus Carlsen, de huidige wereldkampioen.

Het Tata Steel Chess Tournament was het tweede grote internationale schaaktoernooi sinds de coronacrisis. De 83e editie vond coronaproof plaats en alleen de veertien topschakers in de Masters deden mee. Bezoekers waren niet toegestaan in De Moriaan.

Een mooi einde! 

In de laatste partij van Jorden van Foreest tegen Nils Grandelius gaf de zwartspeler bij de 47ste zet van wit op, omdat mat ( in maximaal 5) niet meer te vermijden was. 

Sheila Timp

Wilt u goed leren schaken? 

Dan hebt u vaardigheden nodig die u misschien nooit getraind hebt. 

Real- Chess helpt u daarbij.

Vier van de zes kinderen van de Groningse familie Van Foreest schaken op hoog niveau. Zo won de negenjarige Machteld afgelopen juni het Nederlands kampioenschap voor jongens en meisjes tot en met twaalf jaar. En Jorden werd als zestienjarige in 2015 de jongste Nederlandse schaakgrootmeester ooit. Dat de kinderen het zo ver schoppen in de schaakwereld, komt ook doordat hun moeder hen tot aan de middelbare school thuis onderwees. Dat ging zó vlotjes, dat er veel tijd overbleef voor andere vakken. Waaronder schaken. En omdat Sheila Timp niet alleen wetenschapper is, maar ook een ervaren ontwikkelaar, bouwde ze zelf een trainings-app. Waar u misschien ook iets aan kunt hebben.

Waarom heb je Real- Chess gemaakt?

“Het viel me op dat bestaande software om schaken te oefenen vaak spelsituaties laat zien die onrealistisch zijn. Zoals de situatie dat je met de volgende zet een paard of een loper kunt slaan, zonder dat de tegenstander je daarvoor onmiddellijk afstraft. Tijdens echte partijen staan alle stukken meestal gedekt, want geoefende spelers denken veel zetten vooruit. Daarom leek het me beter om als trainingsmateriaal bordposities te kiezen uit echte partijen.”

Hoe ging je te werk?

“Om mijn app te maken, koos ik een database met schaakpartijen uit toernooien. Ik liet een schaakengine automatisch uitrekenen welke momenten cruciaal waren. Zo kon ik stellingen selecteren waarvoor één zet bestaat die de allerbeste is. Die stellingen zijn geschikt als opgaven in RealChess. Je kunt er ofwel een voordeel mee behalen, of voorkomen dat je tegenstander voordeel behaalt. Dat effect hoeft niet meteen zichtbaar te zijn, maar kan ook pas vele zetten later in de partij duidelijk worden. Goede schakers zijn namelijk niet gericht op snelle winst, maar op strategische zetten die hun positie op het bord versterken. Ze spelen bovendien lang niet altijd aanvallend, maar ook vaak verdedigend.”

Voor wie is RealChess?

“RealChess traint volwassenen en serieuze kinderen in subtiele zetten die hun winstkansen op lange termijn verhogen. Voor een schaker is het heel belangrijk om in gedachten toekomstige bord- posities te kunnen visualiseren. Daarom traint RealChess spelers in blindschaken. Als je dat goed kunt, maakt je dat bijna auto-matisch een sterke schaker. Ook traint RealChess het spelinzicht, o.a. met bordsituaties waarvan je moet aangeven welke stukken ongedekt staan, of aangevallen worden. Niet alleen nu, maar ook na een aantal zetten. Iedereen kan een gratis proefversie voor Android downloaden van mijn site. Voor de volledige versie vraag ik een tientje. Zo kan ik de kosten dekken, onder meer van de server. En uit principe vind ik dat softwaremakers betaald moeten worden voor hun werk.”

www.vanforeest.com/index.html
www.sheila.vanforeest.com/index.html
www.tiny.cc/schaakdocu

(bron: ComputerIdee nr 24)